تغییرات ساختار خانواده بر اثر جهانی شدن

 امروزه جهانی شدن به عنوان آمیزه ای از روندهای گوناگون که در ابعاد مختلفی تجلی می یابد، بر جنبه های مختلف زندگی تأثیر قابل توجهی دارد.
 

 امروزه جهانی شدن به عنوان آمیزه ای از روندهای گوناگون که در ابعاد مختلفی تجلی می یابد، بر جنبه های مختلف زندگی تأثیر قابل توجهی دارد. هرچند هنوز تعریف کاملا روشنی از این پدیده وجود ندارد، معمولا در مورد وحدت جهانی فرآیندهای گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که دارای اثرات بین المللی فزاینده ای هستند، مورد استفاده قرار می گیرد و آگاهی وسیعی نیز از نقش این عوامل بر تجارت روزمره فراهم می نماید.
 
این پدیده به عنوان ویژگی شاخص و چشمگیر تاریخ معاصر آثار متفاوتی را بر زندگی مردم جهان برجای گذاشته است؛ به طوری که فرآیند جهانی شدن با بهره گیری از آخرین فن آوری های ارتباطی کلیه ساختارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی حریم خانوادگی و فردی را مورد تهدید قرار داده است.
 

جهانی شدن به مفهوم عام آن زیرساخت های زندگی انسان ها را تغییر داده و روش نوین زندگی را به همه بشریت القا خواهد نمود. خانواده به عنوان نهادی اجتماعی که از دوره های گذشته تاریخی دارای وظایف خاص بوده است و نقش عمده ای را همواره در تربیت نیروی فعال جامعه، بارور کردن توانایی ها و سلامت روان افراد بر عهده داشته است، در آستانه قرن بیست و یکم به عنوان یک نقطه عطف تناقض که مسائل مختلفی را نیز به دنبال می آورد نمود پیدا کرده است؛ به گونه ای که بحران ناشی از آن کل نظام جامعه را تهدید می نماید و بسیاری از جامعه شناسان و سیاست مداران بازگشت به ارزش های خانواده را۔ به عنوان شاخصی جهت سلامت و قدرت زندگی اجتماعی- توصیه می نمایند. از دیدگاه صاحب نظران هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند، چنانچه از خانواده هایی سالم برخوردار نباشد و باز هیچ یک از آسیب های اجتماعی نیست که فارغ از تأثیر خانواده باشد.
 
از دیدگاه بسیاری از جامعه شناسان بدون وجود سازمان خانواده تداوم جوامع بشری امکان پذیر نیست. بدین ترتیب تأکید اصلی بر حفظ و بقای خانواده است که بتوان تداوم نسل را در آن دنبال کرد، کودکان و فرزندان را تربیت نمود، آموزش داد و نسل های بعدی را به عنوان عناصر خلاق و مؤثر به جامعه تحویل داد و بدین لحاظ سیکل و چرخه اجتماعی مبتنی بر تداوم خانواده است.
 

به دنبال تحولات دهه های اخیر در فرآیند جهانی شدن، افزایش شهرنشینی، نوسازی اجتماعی و نوگرایی، وظایف خانواده تحت تأثیر قرار گرفته است و بسیاری از چهارچوب های فکری، رفتاری و اکتسابی خانواده تغییر کرده است. این تغییرات بسیاری از مشکلات و ارزش های جدید را برای نظام های گردانندگی، دولت ها و نظایر آنها، تا جایی که به مدیریت آنها مربوط می شود به همراه آورده است.
 
بنا بر همین اصل، دولت ها باید در عصر حاضر به گونه ای دقیق و هم آهنگ به برنامه ریزی و اداره گروه های مختلف اجتماعی و خانواده ها بپردازند و نیازهای آنها را تامین نمایند و در این ارتباط، جامعه شناسان و کارشناسان امور تربیتی و متخصصانی از این قبیل می بایست راه هایی را جست وجو کنند تا حتی الامکان از آسیب پذیری و لغزشه ای خانواده بکاهند.
 

از پی آمدهای گسترش اقتصاد جهانی، حضور جدی زنان در فعالیت های اقتصادی و جذب وسیع آنان در بازار کار است. در این ارتباط، چنانچه زنان شاغل نتوانند بار سنگین وظایف چندگانه را بر دوش بکشند، به طور حتم، خانواده دچار آسیب های جدی خواهد شد. بنابراین بازبینی تقسیم کار در خانه در لوای اشتغال زنان ضروری است، چه در غیر این صورت زن امروز با به دوش کشیدن بار گران در خارج از خانه ناچار است که بار سنگین وظایف سنتی خانه داری را نیز تحمل کند. هم چنین اشتغال زنان خصوصا مادران به هنگام خردسال بودن فرزندان، باید صورتی انعطاف پذیر باید تا موجبات عدم ایفای درست نقش مادر در حضانت فرزند را فراهم نسازد. توجه به این امر که اشتغال زنان پدیده ای مجرد نیست و باید به همراه آن سازمان های موید و مکمل (نظیر مهد کودک و...) پدید آید، اهمیتی بسیار دارد و در غیر این صورت شاهد از هم پاشیدگی حیات خانوادگی خواهیم بود.
 
از طرفی تعجیل در کشانیدن زن در هر شرایط به بازار کار عواقبی نامطلوب خواهد داشت و هم چون افراطی خواهد بود در برابر تفریط گذشته؛ به گونه ای که رمانتیسم اشتغال یا میل کاذب به اشتغال همان قدر نامطلوب است که باز داری زن کارا از انجام کار در جامعه و تحقق رسالت های اجتماعی.. . با توجه به نقش بسیار مهم زنان در چهارچوب خانواده، بررسی وضعیت و چگونگی نهاد خانواده در دنیای جهانی شده می تواند در کالبد شکافی رابطه زنان با جهانی شدن موثر باشد. برخلاف آنچه که جهان غرب در خصوص خانواده جهانی شده تصور می کند، از بین رفتن خانواده به شکل سنتی و جایگزینی آن با خانواده تک سرپرست از طریق همانندسازی و ارتباط های نامشروع تنها چاره ممکن در مقابل جهانی شدن و خانواده نخواهد بود، بلکه اگر جهان، عاقلانه و با محاسبات دقیق با این مساله برخورد نماید، قطعا راه سلامت و عدالت در تشکیل خانواده خواهد بود. عدالت و سلامت بدان معنا که زن و مرد در کنار یکدیگر با تقسیم عادلانه کار خانه و اجتماع و تقسیم منافع مادی و معنوی خاصل زحمات یکدیگر به آفرینش جهانی زیبا و دلپذیر بپردازند، با پیشرفت فن آوری نیز می توان پیش بینی کرد که زنان در عین حال که با توجه به قابلیت و کارایی خود در اداره امور خانه نقش اصلی را خواهند داشت، می توانند در بیرون از خانه به آباد کردن جهان پیرامون بپردازند.
 

بدون شک جهانی شدن پدیده ای اتفاقی و ناگهانی در زندگی ما نیست بلکه یک تغییر جهت عمده در شرایط زندگی روزمره ماست و بدین لحاظ برخورد غیرانفعالی در برابر این پدیده می تواند به عنوان حربه ای برنده در دست مردم جهان باشد تا از منافع خود محافظت کنند و افکار خود را آن گونه که خواهند پیاده نمایند؛ به عبارت دیگر و شفاف تر، ارتباط نزدیک تر مردم جهان با یکدیگر امکان ارائه نظرات قوی تر و منطق کاراتر را فراهم می کند، به شرط آنکه صاحبان اندیشه برتر بتوانند از این فرصت استفاده و تهدیدهای پیش آمده را به فرصت طلبی های مغتنم تبدیل کنند.
 
از این رو نه تنها نباید با این پدیده برخورد منفی کرد، بلکه باید از حالت انفعالی خارج شد و با ابتکار عمل امکان دست یابی به هدف اصلی که همانا، عدالت جویی، پیکار با ظلم، هدایت مردم به سوی رستگاری و... می باشد را فراهم نمود. در این میان نکته مهم شناخت اولویت ها و حرکت بر اساس آن است. اولویت ها در این خصوص از نقاط ضعف و قوت انسان ها نشأت می گیرد و به نظر می رسد که برخلاف آنکه عده ای، معنای جهانی شدن را فقط در اقتصاد جست وجو می کنند، از بسیاری از جنبه های دیگر هم چون عرصه های فرهنگی و اجتماعی برای پیشبرد اهداف کشورهای جهان سوم می توان از آن استفاده نمود.
 
از این رو ما می توانیم به گونه ای خود را در معرض جهانی شدن قرار دهیم که بیشترین منفعت و کمترین هزینه را بپردازیم. بدون شک در این راه، حفظ کیان خانواده به عنوان رکن و اساس خانواده می تواند به سلامت جامعه بینجامد و در این راستا رسانه های گروهی، مراکز آموزشی و سازمانهای ذی ربط می توانند نقش مهمی را در از میان بردن تضادهای خانواده و انطباق آن با شرایط جدید و حرکت به سوی خانواده های منطق سالار بازی نمایند.
 
همچنین در این زمینه توجه به پایداری فرهنگی یعنی پذیرش دگرگونی در عین تداوم، به بیان دیگر تعادل بین احترام به سنت ها و نوآوری به هنگام بودن، خوداتکایی و درون زایی در مقابل سلطه پذیری یا تقلید کورکورانه مدل های بیگانه، اعتماد به نفس عمومی در عین پذیرش تحولات عمومی می تواند ما را از اثرات سوء این پدیده حفظ نماید، زیرا جهانی سازی خود بالقوه یک مفهوم و روند منفی نیست، چنانچه در موقعیت های نوین تلاش بشر در جهت استفاده های مطلوب و انسانی باشد.
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، گروه نویسندگان، صص 174-176، موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، سوم، 1388.